SAMOREGULACJA DLA DZIECI, CZYLI JAK RADZIĆ SOBIE ZE STRESEM? - artykuł

METODA SELF-REG ORAZ KSIĄŻKI SELF-REGULATION

Z artykułu dowiesz się:

• co to jest metoda Self-Reg oraz czym jest samoregulacja,
• jakie są obszary samoregulacji oraz 5 kroków metody Self-Reg,
• po co potrzebna jest umiejętność samoregulacji, 
• jak rodzice i nauczyciele mogą wykorzystywać metodę Self-Reg w kontakcie z dziećmi,
• w jakie książki warto zaopatrzyć się chcąc kształtować w dziecku umiejętność samoregulacji.

Co to jest metoda Self-Reg oraz pojęcie samoregulacji?

Metoda Self-Reg opracowana przez prof. Stuarta Shankera pozwala przede wszystkim opanować stres i zlikwidować przyczynę złego samopoczucia oraz powstrzymać zachowanie, które z niego wynika. Pochodzi z angielskiego słowa self-regulation, co oznacza samoregulację. Samoregulacja to inaczej zdolność do radzenia sobie ze stresem. Umiejętność samoregulacji odnosi się do stanu fizjologicznego, pozwala rozpoznać stres oraz pomaga radzić sobie z nim i tym samym odzyskać stan równowagi. Stres to suma różnych stresorów (bodźców), które mają wpływ na organizm, a dokładniej, które zakłócają równowagę organizmu człowieka. Dla dziecka bodźcami o których mowa może być głód, ale również strach przed czymś nowym, nieznanym. Pamiętajmy, że stres nie powinien być wartościowany, ponieważ dla każdego z nas może znaczyć coś innego (dla dziecka pierwszy dzień w przedszkolu czy nowej szkole może być tak samo stresujący, jak pierwszy dzień w nowej pracy u dorosłego). Dodatkowo pamiętajmy, że to, co stresuje jedno dziecko, niekoniecznie będzie wywoływało taką samą reakcję u innego (nie każde dziecko stresuje się wizytą u dentysty czy lekarza – są dzieci, które lubią dentystów).

5 obszarów samoregulacji

Chcąc przyjrzeć się bliżej stresorom, Shanker wyróżnia 5 obszarów samoregulacji, a więc 5 miejsc, w których może pojawić się napięcie wywołane utratą równowagi. Wszystkie one wpływają i oddziałują na siebie.

1. Obszar biologiczny (układ nerwowy i procesy fizjologiczne) – stresory: mała ilość snu, niewłaściwa dieta, hałas, za niska/za wysoka temperatura otoczenia, choroba, itp. U dziecka może pojawić się apatia, nadpobudliwość, wrażliwość na bodźce (dotykowe, świetlne), bóle brzucha, głowy.
2. Obszar emocjonalny (rozumienie silnych emocji, radzenie sobie z nimi, umiejętność wyrażania ich) – stresorami są silne emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne. Pamiętajmy, że nie tylko emocje negatywne potrafią nas wyczerpać, pozytywne również.
3. Obszar poznawczy (myślenie, uczenie się, pamięć, uwaga, przetwarzanie informacji, rozwiązywanie problemów, samoświadomość) – stresorami poznawczymi dla dziecka jest między innymi ograniczona samoświadomość, przeciążenie bodźcami lub wiadomościami, konieczność dłuższego skupienia uwagi wykraczająca poza możliwości koncentracji. Pojawiają się także trudności w uczeniu się, utrzymaniu uwagi i niska motywacja (np. do nauki).

4. Obszar społeczny(umiejętność adekwatnego zachowania się w określonej sytuacji społecznej, nawiązywanie i podtrzymywanie relacji, uczenie się właściwych zachowań społecznych). Stresorami są tutaj wszelkie konflikty interpersonalne, bycie ofiarą lub świadkiem przemocy, nieumiejętność interpretowania emocji innych osób. Trudności występujące w tym obszarze dotyczą nawiązywania relacji, rozumienia sygnałów społecznych, współpracy w grupie, izolacji lub agresji społecznej.
5. Obszar prospołeczny (bezinteresowne działanie na rzecz innych, empatia, normy i wartości, stawianie wyższego celu ponad swoim). Stresorami są tutaj: konieczność radzenia sobie z emocjami innych osób, trudne wybory z moralnego punktu widzenia, wybieranie potrzeb innych ponad swoje własne, poczucie winy czy niesprawiedliwości. Dzieci, które nie mają trudności w tym obszarze dobrze radzą sobie w działaniach wspólnych (np. pracy grupowej), są skłonne do kompromisów, a także rozwijają się w sferze duchowej.

Po co kształtować w dziecku umiejętność samoregulacji?

Wysoko rozwinięta umiejętności samoregulacji ma ogromny wpływ na życie człowieka. Efektywna samoregulacja:

• sprzyja rozwojowi,
• zapewnia efektywność w procesie uczenia się oraz w pracy,
• dba o dobrostan emocjonalny, społeczny i fizyczny,
• zapewnia wydajny odpoczynek,
• pozwala odczuwać spokój oraz przyjemne emocje (radość, zadowolenie),
• reguluje emocje trudne (złość, smutek, żal),
• tworzy szczere związki z innymi oparte na zrozumieniu i empatii.

Metoda Self-Reg dla rodziców i nauczycieli

Patrząc na negatywne zachowanie dziecka zwykle mamy tendencję do oceniania go w kategorii tego złego. W metodzie Self-Reg zachowanie dziecka jest ostatnim elementem procesu, ale tym najbardziej widocznym, natomiast na pierwszy plan wysuwa się poszukiwanie przyczyn takiego, a nie innego zachowania. Za każdym zachowaniem stoją emocje pojawiające się na skutek działania określonego bodźca. Innymi słowy, można powiedzieć, że nic nie dzieje się bez przyczyny, ponieważ aby zaistniało dane zachowanie, najpierw musi pojawić się bodziec, który wywoła taką, a nie inną reakcję. Dla lepszego zrozumienia, jako przykład sytuacja z klasy: to, co widzi / słyszy nauczyciel – rozmowa na lekcji jednego z uczniów, wiercenie się, przeszkadzanie innym w pracy; powód niewłaściwego zachowania ucznia – niewygodne krzesło i migoczące światło, które dekoncentrują. Metoda Self-Reg pozwala patrzeć na dziecko w sposób indywidualny, dzięki szukaniu rozwiązań dostosowanych specjalnie do konkretnego dziecka. Sprzyja budowaniu więzi i prawidłowych relacji, bez etykietowania. Stosując metodę Self-Reg bierzemy pod uwagę to, co dzieje się w mózgu, w układzie nerwowym, w ciele, a więc wszystko to, co pobudza dziecko i wywołuje stres. Uwidacznia się nam realna przyczyna zachowania, dzięki czemu jesteśmy w stanie naprawdę pomóc.

Zwróćmy także uwagę, że dziecko uczy się poprzez modelowanie, identyfikowanie oraz naśladownictwo. Mądry rodzic pokazując dziecku sposoby redukowania napięcia oraz wyciszenia po zadziałaniu stresora jest w stanie ukształtować w nim właściwe sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych, stresowych. Jest to niezwykle ważne w przypadku dzieci do 3 roku życia, ponieważ do tego czasu nie są jeszcze wypracowane sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. To, jak dziecko będzie radziło sobie ze stresem w przyszłości zależy w dużej mierze od umiejętności, jakie zdobędzie w najmłodszych latach. 

Podsumowując Self-Reg jako metoda samoregulacji polega na poszukiwaniu indywidualnych rozwiązań dopasowanych do konkretnego dziecka. Metoda ta zakłada 5 kroków, dzięki którym dziecko może odzyskać stan równowagi korzystając z pomocy i obecności rodzica. Brzmią one następująco:

1. Odczytaj sygnały stresu i przeformułuj zachowanie – zanim ocenisz dziecko zastanów się, co może być powodem stresu, występującej trudności i dyskomfortu.
2. Zidentyfikuj stresory – w każdym z wyżej wymienionych obszarów (biologicznym, emocjonalnym, poznawczym, społecznym i prospołecznym) zidentyfikuj to, co może powodować u dziecka stres.
3. Zredukuj stres – zrób wszystko, aby ograniczyć działanie tego, co zaburza w dziecku równowagę organizmu.
4. Rozwiń samoświadomość – wspieraj dziecko w umiejętności identyfikowania reakcji emocjonalnej na stres i radzeniu sobie z nim.
5. Postaw na regenerację – naucz dziecko określać, co pozwala mu wrócić do stanu równowagi, uspokoić się, odpocząć, a więc pomóż w opracowaniu własnych strategii radzenia sobie ze stresem.

Książki z serii Self-Regulation (autorka Agnieszka Stążka-Gawrysiak) dostarczają konkretnych wskazówek dotyczących radzenia sobie ze stresem zarówno dla najmłodszych, jak i dorosłych. Pomagają zrozumieć problemy, z jakimi borykają się dzieci oraz uczą jak rozwijać w sobie zdolność do samoregulacji. Są doskonałym materiałem dla świadomych rodziców/opiekunów, którzy chcą zadbać o właściwy rozwój emocjonalny swoich dzieci i od najmłodszych lat kształtować w nich umiejętność samoregulacji.

„SELF-REGULATION. OPOWIEŚCI DLA DZIECI O TYM, JAK DZIAŁAĆ, GDY EMOCJE BIORĄ GÓRĘ„– książka, której celem jest zapoznanie dzieci, rodziców i opiekunów, z metodą Self-Reg pozwalającej na efektywne radzenie sobie w trudnych sytuacjach. Główni bohaterowie, Kuba i Lena to przedszkolaki, dzięki którym czytelnik uczy się sposobów na uspokojenie, w sytuacjach, gdy emocje biorą górę. Mowa tutaj między innymi o:

• marudzeniu przy kolacji,
• kłótniach na placu zabaw,
• wybuchach złości bez większego powodu.

Po każdej historyjce rodzice/opiekunowie mogą zapoznać się z komentarzem pozwalającym lepiej zrozumieć podejście oparte na metodzie Self-Reg, aby można wykorzystywać je na co dzień.

„SELF-REGULATION. SZKOLNE WYZWANIA” – kolejna część opowieści dla dzieci o tym, jak działać, gdy emocje biorą górę. Książka złożona jest z opowiadań, które przedstawiają sytuacje z życia dziecka w okresie wczesnoszkolnym z którymi musi sobie poradzić główny bohater, jak i jego opiekunowie i rodzeństwo. Sytuacje, z którymi musi poradzić sobie dziecko są bardzo uniwersalne i aktualne, a dotyczą między innymi:

• nauki zdalnej w czasie pandemii,
• emocji pojawiających się po powrocie do domu ze szkoły,
• braku motywacji do odrabiania zadań domowych,
• niskiej samooceny,
• trudności w relacjach z rówieśnikami,
• emocji wywołanych graniem w gry komputerów.

Każde opowiadanie opatrzone jest tekstem dla rodzica/opiekuna, którego treść powstała, dzięki współpracy z dr Jagodą Sikorą, psychologiem dziecięcym i facylitatorką podejścia Self-Reg.

Artykuł został napisany w oparciu o następujące źródła:

• Stążka-Gawrysiak A., Self-Regulation. Opowieści o tym, jak działać, gdy emocje biorą górę, Kraków 2020.
• Stążka-Gawrysiak A., Self-Regulation. Szkolne wyzwania, Kraków 2020.
• Kozyra B., Komunikacja bez barier. Jak rozumieć i być rozumianym, Warszawa 2019.
• Shanker S., Self-Reg, Warszawa 2016.
• https://upsychologow.pl/2019/08/29/self-reg-5-krokow/

żródło: https://pedagogonline.pl/samoregulacja-dla-dzieci-czyli-jak-radzic-sobie-ze-stresem/